Protestantyzm
Inicjatorem Reformacji był Marcin Luter który 31 X 1517 przybił do drzwi kościoła w Wittenberdze 95 tez w których zawarł swoje opinie na tematy teologiczne głównie porotest przeciwko sprzedaży odpustów.
Luter jako mnich z zakonu Augustianów podkreślał rolę darmo danej łaski w procesie zbawienia. Na Sejmie Rzeszy Niemieckiej w Spirze w 1529 r. zwolennicy reformacji uznali decydującą że to Pisma Świętego ma decydującą rolę w doktrynie chrześcijańskiej. Od „protestacji” w Spirze pochodzi ich określenie „Protestanci”. Protestantyzm swym zasięgiem objął północne Niemcy skąd też rozszerzył się na północne rejony Europy – czyli przede wszystkim do Skandynawii. Dotarł również i do Polski.
Jednocześnie w Szwajcarii wyłonił się kolejny nurt protestantyzmu – kalwinizm od nazwiska założyciela tego nurtu Jana Kalwina. Ogólnie zatem luteranizm i kalwinizm stanowią dwa główne nurty pierwszej reformacji.
Podstawą wiary Reformacji jest przekonanie, iż tylko Pismo święte stanowi regułę wiary („sola scriptura”).
Anglikanizm
U źródeł tego nurtu była swoista „schizma” w kościele Anglii kiedy to król angielski Henryk VIII zażądał od papieża Klemens VII uznania nieważność jego pierwszego małżeństwa z Katarzyną Aragońską i uznania nowego małżeńswa – z Anną Boleyn. Papież te żądania odrzucił i w 1533 r. exkomunikował króla, zaś angielski parlament w 1534 ogłosił „akt o supremacji” mocą którego król został ogłoszony głową Kościoła Anglii. W 1549 r. wprowadzona została księga modłów „Common Prayer”. W l. 1553-58 Maria I Tudor bezskutecznie usiłowała przywrócić katolicyzm w Anglii. W 1559 r. królowa Elżbieta I wznowiła Akt supremacji później zaś zostały uchwalone 39 artykułów wiary kościoła anglikańskiego. W odpowiedzi na to w 1570 r. papież Pius V exkomunikował Elżbietę I co dało początek prześladowaniom katolików. Ogólnie zatem uformował się episkopalny organizacyjny charakter owego kościoła który przyjął charakter raczej protestancki lecz większość katolickich form kultu została tutaj zachowana– można by rzec: „katolicki w formie, protestancki w treści”. Anglikanizm rozszerzył się przede wszystkim do krajów gdzie rządzili Anglicy – Kanada, Australia, Nowa Zelandia, na świecie zaś jest łącznie ok. 80 mln. Anglikanów. W l. 20 XX w. anglikanie zawarli interkomunię z Unią Utrechcka kościołów Starokatolickich dzieki czemu można uznać je za nurt anglikańsko-starokatolicki. Mimo to jednak uznania ważności anglikańskich święceń do tej pory odmawia Rzym. Aktualnie kosciołowi przewodzi abp. Rowan Williams.
Kalwinizm
Kalwinizm w swej doktrynie poszedł dalej niż luteranizm. Tutaj główną rolę odgrywał spór o to jak rozumieć nobecność Chrystusa w Komunii świętej, rozumiana czy jest to „konsubstancjacja” – jak chciał Luter – rzeczywiska obecnosć; czy też jak chcial Kalwin obecność „duchowa” jedynie w trakcie przyjmowania komunii.
Wyróżnikiem kalwinizmu jest też wiara w predestynację czyi zbawienie człowieka – czy zależy ono przede wszystkim od od Boga z którego woli wcześniej jedni przeznaczeni zostali do zbawienia, inni zaś na potępienie. We zborach kalwińskich nie powinno też być żadnych obrazów czy rzeźb zaś z kolei luteranizm dopuszcza je o ile są ilustracją scen biblijnych podczas kiedy centralną postać na nich stanowi Chrystus.
Do najistotniejszych dzieł Kalwina należą Christianae religionis institutio i Articuli de Regimine Ecclesiae (1536).Obecnie wyznawcy nurtu kalwińskiego zamieszkują głównie Szwajcarię i Nidelrnady, oraz Szkocję (Prezbiterianie).
Baptyści
Nurt baptystyczny wyłonił się w Anglii na przełomie XVI i XVII wieku stanowiąc początek początki ruchu baptystycznego który swoje korzenie miał w anabaptyzmie. Jego podstawą jest idea powrotu do źródeł chrześcijaństwa.
Za jedyny autorytet i podstawę wiary baptyści uznają Pismo Święte. Nie ma też u baptystów jakichś innych autorytetów jak choćby dodatkowe księgi, urzędy czy też osoby.
Podobnie jak większość chrześcijan także i baptyści deklarują wiarę w Trójce Świętą a także w to że pomimo upadku ludzkości i tego że znalazła się ona w stanie grzechu, to dzięki ofierze Chrystusa człowiek może otrzymać usprawiedliwienie – dostępne jedynie z bożej łaski. Ich wiara polega też na przekonaniu o nieśmiertelności duszy ludzkie. Chrzczą osoby dorosłe które już wyznały wiarę nie uznając w zasadzie chrztu dzieci jako „nieświadomego”.
Baptystyczna organizacja Kościoła opiera się na zborach, to znaczy społecznościach ludzi wierzących będących są niezależnymi i autonomicznymi jednostkami. Jedynym urzędem w kościele jest prezbiter stojący na czele unii Zborów w Kraju.
Zielonoświątkowcy
Zielonoświątkowcy wyłonili się na początku XX w. a ich inne określenia to: ewangeliczni chrześcijanie lub też Pentekostalni. Zielonoświątkowcy ponadto uznają także i dwa ustanowienia (sakramenty) – tj. Chrzest i Wieczerze Pańską (Komunia święta). Chrzest nie obejmuje małych dzieci lecz osoby w wieku „świadomym” a poprzedza go jak u adwentystów wyznanie wiary . Chrystus w Wieczerzy pańskiej udziela się pod postaciami chleba i wina, przy czym uznaje się „duchową” Jego obecność.
Zielonoświątkowcy swoje nabożeństwa odprawiają w niedzielę. Na nie składają się kazanie, pieśni, modlitwa, oraz oznaki charyzmatów, takich jak: prorokowanie, modlitwa językami, wykładanie języków, uzdrawianie chorych, oddawanie dziesięciny itd. Istotne znaczenie ma również sama muzyka. Najbardziej się zielonoświątkowcy kojarzą z modlitwa Duchem świętym – wylanie Ducha Świętego i charyzmaty. Zatem zielonoświątkowcy często mienia się być nurtem kolejnym w kościele chrześcijańskim co stanowi o ich oryginalności. To wszystko powoduje że często są oni wymieniani oddzielnie obok katolików i protestantów. Ze względu na oryginalność modlitw bywają oni traktowani lekceważąco przez innych chrześcijan.
Metodyzm
Ruch metodystyczny wyłonił się z kościoła anglikańskiego w XVIII w. i może również zostać uznany za „reformację w anglikanizmie. Twórcami jego byli Jan Wesley i G.Whitefeld. Ruch ten miał na celu w przekonanie że każdy chrześcijanin ma przebyć przez 4 etapową drogę: usprawiedliwienie, odrodzenie, doświadczenie Ducha i uświęcenie. W 1739 r. Wesley odszedł od Braci Morawskich sprzeciwiwszy się doktrynie predystynacji wedle której Bóg do zbawienia wybrał tylko niektórych. Ze względu na „kontrowersyjne” poglądy nie miał prawa wstępu do kościoła.
Metodyzm rozszerzył się szybko w Anglii i Ameryce Pn. Swoje modlitwy Metodyści zanoszą do Boga Ojca w imieniu Jezusa Chrystusa, przez Ducha Świętego. Kaplice czy kościoły cechuje skromny wystrój– przeważnie jest to Krzyż i stół. Metodyści tak jak protestanci uwazaja ż ełaska jest darmo dana i niezbędna do zbawienia lecz również że Każdy człowiek powinien wewnętrznie się odnowić, duchowo się odrodzić i moralnie co zbliza ich do katolickiego podejścia. Kościół ten uczy również że każdy człowiek winien nawrócić się z grzechów do Chrystusa jako Zbawiciela. Na czele Kościoła stoi Konferencja Generalna.
Antytrynitarze
Ruchy antytrynitarne które kwestionowały naukę o Trójcy Świętej sytuują wywodziły się od czasów gdy w III w. n.e prezbiter Ariusz głosił naukę o tym że Syn Boży jest niższy od Ojca, przez co zostal on oskarżony o antytrynitaryzm, to znaczy radykalny monoteizm chrześcijański (unitarianizm) który kwestionował naukę o Trójcy Świętej. Ariusz został potępiony na nicejskim soborze w 321 r. mimo to odrodził się w trakcie reformacji. W Polsce natomiast przybrał on nazwę aranizmu, lub także i socynianizmu – był on zwalczany nie tylko przez katolików lecz i protestantów.
W II poł. XIX w. w Ameryce Północnej ukształtowała się organizacja Badaczy Pisma Świętego którzy Ojca uważali za jedynego Boga, z kolei zaś Syn Boży miał być za najwyższym aniołem, zaś Duch święty energią Bożą. Głównym ich ideologiem był Russel, według którego w 1874 r. Jezus niewidzialnie na ziemi objął panowanie. Ruch ów nie był jednolity, gdyż część jego członków pozostała wierna naukom Russela, zaś reszta poszła za Rutherfordem i zbory te w 1933 r. nazwały się Świadkowie Jehowy.